Kilka osób zwróciło się do nas z problemem dotyczącym braku lekarza zmiennika, który powinien przejąć dyżur. Kierownik oddziału nie odbierał telefonu, dyrekcja pozostała bierna. Co powinien zrobić lekarz?

ŻYCIE CZŁOWIEKA I DOBRO PACJENTA PRZEDE WSZYSTKIM

Uważamy, że każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie. Zachowanie lekarza może zależeć od szeregu okoliczności faktycznych danego przypadku. Wydaje się, że jeżeli lekarz czuje się na siłach i nie znalazł osoby, która mogłaby go zastąpić, nie powinien pozostawiać pacjentów bez opieki. W przeciwnym wypadku może on ponieść odpowiedzialność za zaniechanie niedotyczące techniki medycznej np. brak właściwego nadzoru czy odmowę udzielenia pomocy. W razie przemęczenia, jeśli sytuacja na oddziale na to pozwala, można przekazać pacjentów ordynatorowi albo postarać się o innego zmiennika.

Życie człowieka i dobro pacjenta są najwyższymi wartościami, a lekarz powinien podjąć wszelkie możliwe działania zmierzające do ich ochrony. Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia mu świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, a także w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Naszym zdaniem przesłanki te można interpretować także jako pośrednie niebezpieczeństwo, które będzie mogło się przydarzyć pacjentowi w przypadku opóźnienia w udzieleniu pomocy, np. pod nieobecność lekarza dyżurującego i jego zmiennika. Zatem lekarz nie może zwolnić się z tego obowiązku ze względu na brak czasu, zmęczenie, skończenie zmiany. W świetle powyższego lekarz, który pozostawi pacjentów na oddziale, jeśli zaistnieją ww. przypadki, może za to zaniechanie zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej (tzw. odpowiedzialność deliktowa), dyscyplinarnej, a nawet karnej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SZPITALA

Zasygnalizować należy, że ustawową powinnością podmiotu leczniczego, za pomocą zatrudnionych lekarzy, jest zapewnienie pomocy pacjentowi będącemu w stanie nagłym. Placówka poniesie odpowiedzialność cywilną (tzw. odpowiedzialność kontraktową) w przypadku zaniedbania zatrudnionego w szpitalu lekarza w zakresie dochowania obowiązku nadzoru nad pacjentem. Pracodawca będzie mógł się domagać od pracownika zwrotu, jeśli to on przyczynił się do powstania szkody. Pracownik, który wyrządził szkodę z winy nieumyślnej powinien pracodawcy kwotę wypłaconego odszkodowania w wysokości maksymalnie do trzymiesięcznej wysokości wynagrodzenia, przysługującego mu w dniu wyrządzenia szkody. Jeśli zaś do powstania szkody dojdzie z winy umyślnej pracownika, pracodawca może żądać naprawienia szkody w pełnej wysokości.

Co do zasady, to szpital poniesie odpowiedzialność także za swojego podwykonawcę – lekarza zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej. Jeżeli szkoda została spowodowana przez czyn niedozwolony lekarza oraz jednocześnie czyn niedozwolony, którego dopuścił się podmiot leczniczy, mogą oni ponosić odpowiedzialność solidarną wobec pacjenta. Lekarz, który niewłaściwe wykonał umowę, nie dołożył należytej staranności w procesie leczenia pacjenta, wywołując tym szkodę na jego osobie, może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą wobec podmiotu leczniczego, jeśli placówka ta poniosła szkodę wypłacając odszkodowanie pacjentowi.

NARUSZENIE ZBIOROWYCH PRAW PACJENTÓW

Co więcej, w opisanej powyżej sprawie może dojść także do naruszenia przez szpital zbiorowych praw pacjentów. Taka sytuacja ma bowiem miejsce wówczas, gdy skutki działań mogą zagrażać lub realizować się w sferze każdego potencjalnego pacjenta znajdującego się w podobnych okolicznościach. Wystarczy, że dana praktyka jest stosowana przez zatrudniony przez szpital  personel medyczny, przy biernej postawie kierownictwa tego podmiotu. W opisanej sprawie okolicznościami obciążającymi szpital będą fakty takie jak zaniechania dyrekcji i kierownika odpowiedzialnych za organizację pracy na oddziale i zarządzanie personelem.

PRAWO PRACY

Nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy (dalej: „PIP”). W przypadku naruszania przez placówkę norm czasu pracy, można rozważyć zgłoszenie sprawy PIP. W sytuacji stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy PIP jest uprawniony do nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi. Ponadto nieprzestrzeganie norm czasu pracy może stanowić wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone grzywną w wysokości do 30 000 zł.

LEKARZE NA KONTRAKTACH

Lekarz na kontrakcie może się zwrócić do podmiotu leczniczego z wezwaniem o zapłatę kary umownej czy też dodatkowego wynagrodzenia, jeśli takie zapisy zostały zawarte w tejże umowie, np. za dodatkowe godziny świadczenia usług. Strony umowy cywilnoprawnej muszą działać w granicach swobody umów. Taka umowa nie może być sprzeczna z właściwością stosunku prawnego, ustawą ani zasadami współżycia społecznego. Zatem zapisy, które przymuszają lekarza do dodatkowych godzin pełnienia dyżurów, które prowadzą do przeciążenia lekarza, narażają zdrowie oraz życie zarówno lekarza, jak i pacjentów, mogą zostać uznane za sprzeczne z ww. zasadami, a tym samym nieważne.

PROBLEM BRAKÓW KADROWYCH

Niestety w Polsce braki kadrowe wśród lekarzy są bardzo dotkliwym problemem. Niewykluczone, że zostaną wprowadzone pewne zachęty socjalne. Natomiast łączenie dyżurów nie zostało uregulowane ustawowo. Niektóre placówki ze względu na niedobory kadrowe praktykują od lat rozwiązania typu łączenie dyżurów, tj. pełnienie dyżuru przez jednego lekarza jednocześnie na kilku oddziałach. Pewnym rozwiązaniem wydaje się zatrudnienie dodatkowego personelu pomocniczego, pielęgniarek, asystentów czy techników.

W przypadku lekarza kontraktowego, ważnym elementem umowy jest aspekt czasu jej wykonywania.  Można uregulować kwestię kiedy placówka powinna poinformować lekarza o proponowanym lub już zatwierdzonym grafiku. Możliwe jest także uregulowanie sytuacji, które mogą się zdarzyć np. świadczenie usług w ramach dyżurów medycznych czy możliwością powierzenia pracy innej osobie.  Zgodnie z wytycznymi NIL: „Podpisując umowę warto pamiętać klauzuli gwarantującej lekarzowi prawo do regeneracji sił. Może to być np. zapis upoważniający lekarza do odmowy świadczenia usług medycznych w sytuacji gdy okresy odpoczynku pomiędzy poszczególnymi dyżurami nie zapewniają odpowiedniej regeneracji sił, lub zapis precyzujący minimalna ilość godzin odpoczynku pomiędzy poszczególnymi dyżurami.”

Konkludując, szpital powinien przedsięwziąć wszelkie środki, aby zabezpieczyć prawidłowe funkcjonowanie oddziałów i stałej obsady wymaganego personelu medycznego. Bardzo ważny jest prawidłowo sporządzony harmonogram czasu pracy. Warto też przejrzeć wewnętrzne akty prawne i procedury dotyczące funkcjonowania oddziałów, a także dokonać analizy realnych potrzeb kadrowych. W przypadku wykrycia nieprawidłowości rekomendujemy doprecyzowanie, ujednolicenie lub uzupełnienie reguł postępowania w placówce. Aspekty związane z organizacją pracy i zarządzaniem personelem należy precyzyjnie uregulować np. w regulaminie organizacyjnym, w zarządzeniu lub w innym akcie wewnętrznym obowiązującym w danym podmiocie leczniczym w taki sposób, aby ani kadra kierownicza ani pracownicy nie mieli wątpliwości jak powinni w przypadku braku zamiennika postąpić.

Źródła:

1. https://izba-lekarska.pl/wp-content/uploads/2016/09/Prawny-poradnik-lekarza-zawieranie-um%C3%B3w.pdf
2. art. 9 ust. 1; art. 15; art. 93 i następne ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U.2018.2190)
3. art. 30 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U.2019.537)
4. art. 7; art. 11; art. 53 ust. 3; art. 69 Kodeksu Etyki Lekarskiej
5. art. 7 ust. 1; art. 59 ust. 1 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U.2019.1127)
6. art. 331; art. 3531; art. 366 § 1; art. 415; art. 441 § 1 i 2; art. 471; art. 473 § 2; art. 474 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2019.1145)
7. art. 18⁴ § 1; art. 100 par. 2 pkt 4; art. 119; art. 122; art. 281 pkt 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy (Dz.U.2019.1040).

 

Autorzy:

Andrzej Przytuła, partner, adwokat, Kancelaria KONDRAT i Partnerzy

Natalia Basałaj, radca prawny, Kancelaria KONDRAT i Partnerzy

Kancelaria KONDRAT i Partnerzy,  biuro@kondrat.pl